De herontdekking van Willem Pijper
Modernist in Rotterdam, voorbeeld voor vandaag
De aimabele én ongrijpbare Willem Pijper (1894-1947) bracht moderne muziek naar Rotterdam. Pijper was een begenadigd componist en de eerste directeur van het Rotterdams conservatorium – het instituut dat nu als Codarts door het leven gaat. Vanaf de jaren zestig raakte hij uit de gratie. De manifestatie ‘In het licht van de eeuwigheid’ zet Pijper dit najaar weer op de kaart.
Pijper woonde aan de Schiekade in Rotterdam, vertelt biograaf Arthur van Dijk. Dat huis werd verwoest door Duitse bommen in 1940. Pijper raakte alles kwijt behalve zijn bladmuziek, dat lag opgeslagen in een bankkluis. Daarna was het ploeteren, stelt Van Dijk: “Alleen met kunst en vliegwerk lukte het hem het conservatorium open te houden. En hij werd ernstig ziek in de oorlog. Hij rookte als een ketter en stak alles aan wat op te stoken was. Hij kreeg er darmkanker van en in 1947 overleed hij. Op dat moment was hij zo beroemd en geliefd, dat zijn naam aangebracht werd op het Amsterdams concertgebouw, naast componisten als Mahler en Beethoven.” Toch verdween Pijper uit beeld. Van Dijk: “Rotterdam kon niet stilstaan bij zijn overlijden. De stad was bezig met de Wederopbouw; voor achteromkijken was geen plaats. En halverwege de jaren zestig kwamen de Notenkakers, een groep musici die zich afzetten tegen het verleden. De leden van die groep hadden een boksbal om de generatie voor hen weg te zetten als oubollig. En dat was Pijper, de belangrijkste Nederlandse componist van dat moment.”
Leven en werk
Hoewel de studenten van het conservatorium hem op handen droegen, stond Pijper te boek als koele kikker, die afstandelijk was en vlijmscherpe kritieken kon schrijven. “Zijn belangrijkste pluspunt als docent was dat hij geen kleine Pijpertjes wilde voortbrengen, maar studenten liet zoeken naar hun eigen taal; een psychoanalytische benadering om ze te laten graven naar hun diepste drijfveren zonder die vervolgens al te veel te beredeneren.” Een andere belangrijke daad van Pijper was de benoeming van Corrie Hartong tot directeur van de Dansschool. Van Dijk: “Corrie bracht de moderne dans naar Rotterdam. Samen waren ze zo beroemd in de stad, dat de opening van museum Boymans in 1935 opgeluisterd werd door de opera ‘Halewijn’ van Pijper, begeleid door dans van Corrie.”
Teruggeven
Voor Van Dijk is het een mooi en terecht gebaar dat Pijper nu teruggegeven wordt aan de stad: “Zijn werk is van zo’n onvoorstelbaar hoog niveau, dat mag niet in de archieven blijven liggen. Toen Lahav Shani, de dirigent van het Rotterdams Philharmonisch, de tweede symfonie van Pijper voor het eerst hoorde, was hij lyrisch. Hij wilde het per se uitvoeren tijdens de manifestatie. Om dat te kunnen doen, moesten de noten eerst gedrukt worden, want die waren alleen handgeschreven beschikbaar. Nog zoiets unieks is de uitvoering van de vijf strijkkwartetten van Pijper in één concert. Dit vindt plaats op 16 oktober in de Doelen. Dat gebeurt misschien nooit meer, dus het is voor mij het kroonjuweel van deze hele manifestatie.”
Gegrepen
Naast Pijper-biograaf Van Dijk zijn ook de deelnemende instanties en muzikanten enthousiast over de programmering van ‘In het licht van de eeuwigheid’. Neem cellist Iván Nogueira. Sinds januari 2022 is hij onderdeel van het Batavierhuis, broedplaats voor jong muzikaal talent. Samen met pianist Panos Gklistis en violist Hadewijch Hofland brengt hij op 21 oktober de voorstelling ‘Dialoog met Pijper’: “We spelen werk van Pijper en tijdgenoten als Jan van Gilse, Ravel en Debussy. We zetten Pijpers muziek in perspectief door te laten horen wat de overeenkomsten en verschillen zijn met andere grootheden uit zijn tijd.”
Ook de jonge Nogueira werd gegrepen door het werk van Pijper: “Ik kende hem niet maar was verrast door hoe mooi zijn muziek en taal zijn. Wat Pijper deed voor de stad was uniek. Ik zou in de toekomst graag meer van hem spelen, dus ik hoop dat ik met de voorstelling een klein beetje kan bijdragen aan zijn herontdekking.”
Projectmedewerker bij het Batavierhuis Katinka Zoethout is enthousiast over de bijdrage die musici van het huis kunnen leveren: “Veel musici die zich bij het Batavierhuis hebben aangesloten, komen van Codarts. Zij voelen zich verbonden met Pijper en herkennen zich in zijn werk. Dat willen zij uitvoeren om zo de belangstelling voor Pijper aan te wakkeren.”
“Iemand die zo belangrijk is geweest voor het culturele leven van Rotterdam, die in de vergetelheid is geraakt, en dan meewerken om die persoon weer goed op de kaart te zetten. Dat is mooi voor onze musici, maar het toont voor mij ook aan dat het Batavierhuis zich, net als Pijper, inzet voor jonge makers in de stad. Mooi cirkeltje, toch?”
In het licht van de eeuwigheid: Willem Pijper, modernist in Rotterdam
september - november 2022
Kijk voor het volledige programma op