Bouwen aan FENIX
Kunst verzamelen voor een nieuw museum
FENIX wordt de nieuwe culturele bestemming in Rotterdam. Het museum werkt aan een collectie internationale hedendaagse kunst, fotografie, historische en persoonlijke objecten die gaat over migratie en alle emoties die daarbij komen kijken. Inmiddels bestaat deze collectie al uit ruim honderdvijftig aanwinsten. FENIX wil laten zien dat migratie tijdloos en universeel is en vertelt verhalen over gisteren, vandaag en morgen.
Tekst: Hanneke Mantel
De Tornado
MAD Architects, 2018
De Tornado is een enorme, dubbele 336 treden tellende trap die hoog boven het gebouw eindigt in een spectaculair uitzichtplatform. De publiek toegankelijke Tornado is het grootste kunstwerk in de collectie. De bezoeker vindt zijn weg naar boven voor een nieuw perspectief op de wereld.
Steve McCurry
Sharbat Gula, 1985
De meest iconische cover van het tijdschrift National Geographic is die van juni 1985, met het portret van de twaalfjarige Sharbat Gulat. De Amerikaanse fotograaf Steve McCurry fotografeerde haar in 1984 in Pakistan, kort nadat Sharbat uit Afghanistan vluchtte. Het portret werd wereldberoemd. De foto genereerde internationale aandacht voor de oorlog in Afghanistan en voor de situatie waarin Afghaanse vluchtelingen zich bevonden. Sharbat symboliseerde verzet, ontheemding en veerkracht. In plaats van een portret van een persoon werd de foto een symbool, een tweedimensionale representatie van een vluchteling. Veelzeggend is dat Sharbats identiteit tot kort geleden niet bekend was, ondanks dat haar portret een van de beroemdste foto’s ter wereld is – de foto droeg jarenlang de anonieme titel ‘Afghan Girl’. Door de originele National Geographic uit juni 1985 aan de collectie toe te voegen, wil FENIX een gesprek beginnen over hoe (nieuws)fotografie bijdraagt aan het maatschappelijke debat rondom vluchtelingen, en hoe othering, stereotypering en machtsverhoudingen hierin een rol spelen.
Adrian Paci
Centro di Permanenza Temporanea, 2007
De Albanese kunstenaar Adrian Paci maakt video’s en performances. Zijn videokunstwerk Centro di Permanenza Temporanea is gefilmd op een vliegveld. Een groep mensen loopt langzaam richting boarding-trap. Ze vormen geduldig een rij. Op de achtergrond zien en horen we vliegtuigen opstijgen en landen. Langzaam vult de trap zich met mannen en vrouwen. Ze moeten dicht op elkaar staan om ruimte te maken voor de mensen achteraan in de rij. De camera brengt de gezichten van de afwachtende passagiers een-voor-een in beeld: ze zien er moe en enigszins onzeker uit. Dan zoomt de camera langzaam uit. Op dat moment zien we dat de trap eenzaam op een leeg terrein staat en niet gekoppeld is aan een vliegtuig. Of er wel een vlucht zal vertrekken, is onduidelijk. De reizigers hebben geen andere optie dan wachten op een vliegtuig dat waarschijnlijk nooit komt.
Alejandro Cartagena
Carpoolers, 2011
In Carpoolers documenteert Alejandro mensen die dagelijks tot wel twee uur heen en twee uur terug reizen, op en neer van hun huis buiten de stad naar hun werk in het Mexicaanse Monterrey. Alejandro fotografeert hen altijd vanuit hetzelfde perspectief: van boven, vanaf een brug. In eerste instantie lijken de foto’s anonieme portretten. Naar veel informatie moet je gissen. De omgeving valt buiten het kader van de foto’s en ook de bestuurders van de auto’s zijn niet te zien, op een enkele ellenboog na. Zelfs het weer, de tijd en het seizoen blijven anoniem. De carpoolers staan om vier of vijf uur op om op tijd op hun werk te zijn. Ze overbruggen hun lange reistijd door een dutje te doen, een praatje te maken of de krant te lezen. De foto’s leggen zo een onbewaakt moment vast, dat wij anders niet zouden zien. Alejandro maakt zo deze onzichtbare kant van het leven van de forenzende arbeiders zichtbaar.
Marc Chagall
La Sortie d'Egypte, 1931-39
Daar gaan ze, op weg naar het land van melk en honing. Vrij van onderdrukking en slavernij. Dag en nacht lopen ze door, overdag geleid door een ‘wolkkolom’, ‘s nachts door een ‘lichtende vuurzuil’. Wie het Bijbelse verhaal Exodus leest over de lange tocht van het volk van Israël op weg naar hun beloofde land kan direct paralellen trekken met migratiestromen uit onze tijd. De één miljoen Belgische vluchtelingen die in de Eerste Wereldoorlog naar ons land uitweken, de Hongaarse vluchtelingen in 1956, Vietnamese vluchtelingen in de jaren zeventig en recent uit Syrië en Oekraïne. Telkens opnieuw zijn de verhalen en de beelden inwisselbaar. Marc Chagall maakte zijn Bijbelse serie etsen tussen 1931 en 1939, waaronder La Sortie d’Egypte. Een universeel en tijdloos beeld in ets en aquarel.
Kimsooja Bottari
Truck – Migrateurs, 2007
Omdat haar vader militair was moest de Koreaanse beeldend kunstenaar Kimsooja moest als kind vaak verhuizen. Steeds opnieuw moest ze afscheid te nemen van haar vrienden en bekende omgeving. Voor het kunstwerk Bottari Truck – Migrateurs heeft Kimsooja een Peugeot 404 volgeladen met kleurrijke bottari’s. Een bottari is een stoffen bundel waarin iemands belangrijkste bezittingen worden bewaard. In Korea zijn bottari’s door de geschiedenis heen met name door vluchtelingen gebruikt, die er alles wat ze bezaten in meenamen. Deze volgeladen Peugeot 404 is voor Kimsooja een symbool voor onderweg zijn, nergens wortelen en altijd bezig zijn met afscheid nemen van je omgeving. Volgens Kimsooja is het begrip ‘vaderland’ niet geografisch bepaald, maar heeft dit betrekking op de plek waar iemand zich thuisvoelt. Zij eert Erasmus’ gedachte “waar ik mij goed voel, ben ik thuis’’.
Šejla Kamerić
EU/Others, 2000
Het kunstwerk EU/Others bestaat uit twee lichtbakken. Op het blauwe bord is in geel ‘EU citizens’ te lezen en op het zwarte bord staat in witte letters het woord ‘Others’. De installatie is geïnspireerd door de paspoortcontrole na aankomst op het vliegveld. Bij die controle worden alle reizigers, die enkele momenten geleden nog naast elkaar in het vliegtuig zaten, in twee groepen verdeeld. EU/Others plaatst een situatie die zich normaal gesproken aan de grens afspeelt in een andere omgeving, waardoor het antwoord op de vraag wie ‘EU citizens’ en wie ‘Others’ zijn ineens minder voor de hand ligt. Kamerić maakt ons er zo van bewust dat deze ogenschijnlijk onschuldige tweedeling nauw verweven is met macht, privilege, uitsluiting, polarisatie en identiteit.
Alle koffers verzamelen!
FENIX, een nieuw museum in Rotterdam, is dé plek van vertrek en aankomst. Waar miljoenen Europeanen vertrokken en net zoveel mensen van over de hele wereld aankwamen. Op de vlucht of de liefde achterna. Op zoek naar geluk of betere kansen. Voor de collectie vraagt FENIX heel veel koffers.
Voor de vaste opstelling in het nieuwe museum zoekt FENIX 2.000 koffers. Hiermee wordt een labyrintisch kofferdoolhof gebouwd waarin straks bezoekers dwalen. In de voormalige gerestaureerde loods, met uitzicht op de pier van waar miljoenen landverhuizers vertrokken, staat straks een enorme installatie opgebouwd uit koffers. Inmiddels zijn al ruim 1.200 koffers en reiskisten ingebracht. Getuigen van familieverhalen over heimwee en hartstocht. Het team van FENIX gaat opnieuw het land in om koffers in te nemen. Koffers met, of zonder bijzonder verhaal. Alles is welkom. In mei volgen innamedagen in de VS en Canada, in o.a. New York en Halifax.
